امامزادگان، در جامعه اسلامی، در تمام جنبه های زندگی فردی و اجتماعی مردم حضور دارند و به عنوان یک پایگاه ارتباطی بسیار مهم نقش موثری در فرهنگ مردم دارند. یکی از این امامزادگان، حضرت صالح بن موسی کاظم است این امامزاده صالح جزء چند امامزاده ای است که همواره بیشترین زائر را به درگاه خود می خواند. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده است.
به گزارش رسامدیا، زیارت، تجلیل از فضیلت‌های بزرگان و احیای ارزش‌های آنان است. مردم با فرهنگ های مختلف در هر کجای این دنیای پهناور بر این شیوه اند که از بزرگان خویش به شیوه های گوناگون تجلیل می کنند. اصولاً انسان به طور فطری دوستدار محبت است. ازاین رو، به افراد خاصی علاقه مند می شود و به آنها عشق می ورزد. گاه این عشق و علاقه، در نبود آن افراد نیز از بین نمی رود و به صورت های گوناگون مانند حفظ آثار و مکتوبات و حفظ مکان زندگی نمایان می شود.
زیارت جلوه ای از عشق و محبت انسان به دیگران است. این گونه بزرگداشت ها و ارادت ها همه در فطرت کمال جویی انسان ریشه دارد. زیارت معصومان(ع)، امام زادگان و اولیای الهی، نشان دهنده ارادت ویژه زائر در حق آنان به همراه بهره گیری از فیض کمالات معنوی آن بزرگواران و اثرگذاری ایشان در روح و روان زیارت کننده است. زیارت، نشانه ارادت به آستان بزرگان دین است؛ زیرا بار سفر بستن و سختی ها و گرفتاری های سفر را تحمل کردن، نشان می دهد که عشق و محبت خالصانه، وجود زائر را فراگرفته و او را مشتاق زیارت انسانی کامل کرده است. نکته مهم در این زمینه اینکه، رفتن به زیارت اولیا، بزرگان، حتی مردگان، مختص مکتب اهل بیت نیست که برخی آن را بدعت یا شرک می‌پندارند. در زمان حضرت‌رسول (ص) هم رایج بود. رسول خدا به زیارت قبر مادرش آمنه بنت وهب یا پدرش عبدالله می‌رفت، دعا می‌کرد، می‌گریست، نماز می‌خواند و آن را بازسازی و مرمت می‌کرد. ایشان در ابتدای هر سال، به زیارت قبور شهدای احد می‌رفت، مکرر در قبرستان بقیع حاضر می‌شد و برای آنان دعا می‌کرد. از آن حضرت روایت است که می‌فرمود: “هرکس مرا پس از وفاتم زیارت کند، همچون کسی است که در حال حیات مرا زیارت کرده و شفاعت او بر من لازم است.”
کشور ایران با قدمت تاریخی و اسلامی که دارد، مملو از شخصیت های بزرگ دینی و اجتماعی است. برخی از آنان که نسب شان به پیامبر گرامی اسلام می رسد به امامزاده معروف شده اند. مراد از امام زاده، فرزند یا فرزند زادگان امامان معصوم (ع) است که اولاد با واسطه ی پیامبر اکرم (ص) هستند، ولی در عرف به محل دفن آنها، نیز امامزاده گفته می شود. در روایات زیادی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) رسیده است که اولاد و فرزندان پیامبر (ص) را اکرام کنید. احترام به فرزندان پیامبر اکرم (ص) و ذریه آن حضرت هم شامل احترام در زمان حیات آنها می شود و هم احترام بعد از رحلت آن بزرگواران را در بر می گیرد. یکی از راه های احترام و اکرام آنان که از دنیا رفته اند، احترام به مدفن و مزار آنان است. البته تمام این سفارشات مربوط به فرزندان واقعی آن حضرت، یعنی کسانی که بدون واسطه یا با واسطه از صلب پیامبر اکرم (ص) هستند و در طول زندگی خود هیچ گاه از راه و روش و سیره آن حضرت جدا نشده اند. چنانچه در روایت آمده است که امام رضا (ع) فرمودند: “نظر کردن به فرزندان ما عبادت است. شخصی از آن حضرت پرسید: آیا نگاه کردن به آن دسته از فرزندان شما که امام هستند عبادت است؟ حضرت فرمودند: بلکه نگاه کردن به تمام فرزندان پیامبر (ص) عبادت است، مادامی که از راه و روش آن حضرت جدا نشده باشند و به گناهان آلوده نشده باشند.”
امامزادگان در طول قرون اول و دوم ، با افزایش فشار، تعقیب و گریز و دستگیری آنان توسط حکومت های وقت به نقاط مختلف از جمله ایران مهاجرت کردند. مورخان این مهاجران را به چندین گروه تقسیم می کنند. گروه نخستین آن دسته از خاندان پیامبر هستند که از ظلم و جور خلفای بنی امیه به ویژه حَجّاج بن یوسف ثقفی، حاکم عراق و حجاز، به کشور ایران پناه آوردند. حجاج که به خونریزی و ستمگری مشهور بود، با خود عهد کرده بود که هر جا سیدی را بیابد، بلافاصله به قتل برساند، تا نسل سادات منقطع گردد. گروه دیگر از مهاجران، امامزادگانی هستند که در دوره ولیعهدی امام رضا(ع) راهی ایران شده که اکثرشان نیز در بین راه توسط مامورین حکومتی به شهادت رسیدند. در کتاب ” لباب الانساب” بیهقی، آمده است که : پس از شهادت حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) سه هزار نفر از اولاد ائمه طاهرین به خونخواهی آن حضرت از بغداد به ایران آمدند و لشکر مامون از حدود و حوالی قم تا خراسان در اماکن مختلف با آنان جنگیده و آنها را شهید کردند.
گروه سوم کسانی هستند که در قیام های که علیه خلفای ظالم صورت می گرفت شرکت کرده و پس از سرکوبی آنان نیز مجبور به فرار می شدند. در این دوره بیشتر بزرگان و رهبران شیعه مذهب؛ به ویژه فرزندان و نوادگان امامان که سخت مورد تعقیب عمال خلافت بودند. آنان پنهانی به ایران رهسپار شده و در شهرها و روستاهای دور افتاده به طور مخفیانه به فعالیت پرداختند. البته تشکیل حکومت علویان در طبرستان عامل و انگیزه دیگری بود که به مهاجرت امامزادگان و نوادگان اهل بیت(ع) از حجاز و عراق به ایران انجامید.
امامزادگان در زمان حیات امامان، با توجه به شرایط مختلف سیاسی، اجتماعی ، به ترویج اندیشه و عقاید اسلامی می پرداختند. آنان به دلیل پیوند عاطفی و عمیقی که با مردم در طول تاریخ داشتند، همواره در رفتار فردی و اجتماعی و سوق دادن جامعه به سوی تحکیم مبانی اسلامی نقش کلیدی داشته اند. آنان با حضور در میان مردم و حسن معاشرت در رفتار و خلق و خوی پیامبرگونه، افکار عمومی به آنها جلب می شدند ؛ آنگاه در فاصله زمانی کم، در دل مردم جای می گرفتند. این محبوبیت میان مردم از دلایل اصلی نفوذ اسلام و مکتب اهل بیت در مناطق مختلف کشورایران به شمار می رفت.
امامزادگان بر روی هویت شهری و بافت اجتماعی – فرهنگی شهرها تاثیر زیادی داشته اند. این اماکن از نظر تعداد، پس از مساجد رتبه دوم را به خود اختصاص داده اند. بطوریکه امروزه کمتر شهر و یا روستایی در ایران وجود دارد که سهمی از این اماکن مقدس را نداشته باشد. اجرای برنامه های مذهبی، هم چون برگزاری نماز جماعت، دعا و نیایش، مراسم جشن در اعیاد و عزاداری در ایام شهادت امامان معصوم، کلاس های آموزش قرآن و نیز مشاوره های دینی و غیر دینی،کلاس های علمی و فرهنگی، تورهای زیارتی و سیاحتی و همگی از قابلیت هایی است که در امامزادگان، در طول سال برگزار می شود. هم چنین زیارت قبور این امامزاده ها برای مردم شهر و نیز مردمی که از دیگر شهر ها به این اماکن می آیند و گردشگر مذهبی نامیده می شوند، خود نوعی کارکرد اجتماعی، فرهنگی دارد.
یکی از این امامزادگان حضرت صالح ابن موسی الکاظم (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) است. ایشان از جمله ساداتی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا (ع) از عراق به سمت ایران کوچ می کند. آن حضرت پس از توطئه مامون عباسی در فراخواندن امام رضا (ع) به مرو، با دستور امام رضا (ع) و با چند هدف از جمله دیدار با مردم و شیعیان و همچنین دیدار و زیارت امام رضا (ع) و با همراهی حدود 100 نفر از شیعیان و دوستداران امام رضا (ع)، از مدینه به سمت خراسان حرکت می‌کنند که در راه گذر از دشت بزرگ ساوجبلاغ ، که در آن زمان از مناطق ری و در راه عراق به مرو قرار داشته است، دچار شبیخون دشمنان شده و شماری به شهادت می‌رسند و گروهی متواری می‌‌شوند.
از جمله افرادی که در این تعقیب و گریز به شهادت می‌رسند، حضرت صالح بن موسی الکاظم (ع) است. ایشان که تحت تعقیب حسن نامی بودند از پل کَرَخ یا کرج امروزی به سمت شمال تهران می گریزند . اما بالأخره تعقیب کننده ی آن حضرت، ایشان را در باغ جنت گلشن زیر چنار بزرگ نزدیک چشمه ساری گرفتار کرده و وی را شهید می کند . اهالی محل به احترام انتساب صالح بن موسی(ع) به امام هفتم شیعیان و برادر بودن با امام رضا(ع)، برای ایشان مرقد و بارگاهی می سازند که در طول زمان منشأ خیر و برکت برای اهالی این منطقه شده است.
هم اکنون امامزاده صالح میان زیارتگاههای تهران، جزء چند امامزاده ای است که همواره بیشترین زائر را به درگاه خود می خواند. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌است. آنان از گوشه و کنار ایران و کشورهای مختلف، برای زیارت و عرض حاجت به این مکان مقدس و معنوی می آیند تا از منبع نورانی مرقدش کسب فیض کنند. از شاخصه های این امامزاده ، ورودی زائران جوانی است که برای طلب حاجت شان، نان، پنیر، سبزی، خرما یا نمک نذر امام زاده می کنند. اما نذر نمک داستان جالبی دارد. می گویند در گذشته های دور به دلیل عدم دسترسی به وسیله نقلیه و صعب العبور بودن تجریش در زمستان، زایران با خود نمک می آوردند و در مسیر می پاشیدند تا راه را برای دیگر زایران باز کنند و از آن تاریخ به بعد، نمک هم جزو نذریات این امامزاده شد.
این امامزاده آرامگاه بسیاری از افراد عمومی و رجال سیاسی و درباری دوران قاجار بوده است. در این آرامگاه بیش از 150 نفر دفن شده اند که بسیاری از آنها افراد مشهور و معروفی بوده اند . در حقیقت در فرهنگ ایرانیان ، یکی از طرق اثبات ارادت خالصانه بزرگان و عامه مردم نسبت به امامان معصوم (ع) و امامزادگان، وصیت دفن اجساد در کنار قبور آنان بوده است. بنابر این رسم، بسیاری از دانشمندان و بزرگانی که فوت می کردند، بنابر وصیت شان و یا بزرگداشت ایشان، در اطراف امامزاده ها دفن می شدند. برخی چهره‌های برجسته ایران نیز بنا به وصیت در محوطه امامزاده صالح دفن شده‌اند. از جمله پیکر پنج سرباز گمنام و مجید شهریاری از دانشمندان هسته‌ای ترور شده ایران نیز در صحن این امامزاده مدفونند.
