دهه آخر صفر را به نام «دهه وقف» نامیده‌اند. بیست‌وهفتم ماه صفر که در تقویم رسمی کشور به نام روز وقف نامیده شده است، مناسب‌ترین روز برای وقف است زیرا روز بعد از آن یعنی بیست‌وهشتم صفر رحلت پیامبر(ص) (اولین واقف) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) (اولین متولی موقوفات امیرالمؤمنین(ع)) است.
به گزارش رسامدیا، اگر قرار باشد روزی در سال به نام «روز وقف» نامیده شود، چه روزی مناسب‌تر از این روز(28 صفر). ولی از سوی دیگر با توجه به عظمت روز بیست‌وهشتم صفر که روز مصیبت و عزاداری سید انبیاء حضرت محمد مصطفی(ص) است از این رو یک روز قبل از آن، یعنی ۲۷ صفر به نام روز وقف نامیده شد و از سال ۱۳۷۶ شمسی روز ۲۷ صفر با عنوان«روز وقف» به تقویم رسمی‌کشور ثبت گردید. مطلب پیش رونگاهی است کوتاه به اهمیت و برخی آثار صدقه جاریه وقف.
وقف، گره زدن دنیا به آخرت است و با چنین عملی، دنیای فناپذیر صبغه‌ای اخروی پیدا کرده و تا قیامت، خیرات و برکات مادی آن نصیب جامعه و ثواب اخروی آن در نامۀ اعمال واقف ثبت و ضبط می‌شود. به بیان دیگر، وقف یکی از مصادیق بارز باقیات‌الصالحات و شاید مهم‌ترین آن باشد. از گذشته افرادی خیر و متمول بوده‌اند که نگاهشان محدود به دنیا نبوده بلکه آخرت را نیز در نظر داشته و اموالشان را در کارها و راه‌های نیک و شایسته وقف کرده‌اند.
تاریخچه وقف به زمان پیامبر(ص) بازمی‌گردد و شخص رسول‌الله نیز واقف بوده و موقوفاتی از خویش برجای گذاشته است. احادیث بسیاری بر این مطلب گواهی می‌دهد، از جمله این حدیث: عبيدالله حلبى و محمدبن‌مسلم گويند: از امام صادق(ع) درباره موقوفات پيامبر اكرم(ص) و فاطمه(س) سؤال كرديم. امام فرمود: موقوفات آنها براى فرزندان‌هاشم و فرزندان مطلّب بود. این حدیث تصریح دارد که از شخص پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) موقوفاتی برجای مانده است.
شرایط و کیفیت و کمیت مال وقفی در وقف‌نامه ذکر می‌شود. به بیان دیگر، وقف‌نامه، شناسنامۀ یک وقف است که در آن اطلاعاتی دربارۀ واقف، املاک موقوفه، محل مصارف وقف، ناظران، متولیان و شاهدان وقف ثبت و ضبط شده است.
مال وقف‌شده باید طبق شرایط و ضوابطی که واقف تعیین کرده است جریان یابد. در حدیث وارد شده است که محمدبن‌حسن صفّار طى نامهاى به امام حسن‌بن‌على(ع)در باره اوقاف و رواياتى كه از پدران آن امام در اين خصوص رسيده است سؤال كرد. امام با نامهاى پاسخ داد: وقفها (موقوفات) به خواست خداى تعالى بر آن‌گونه كه واقفان آنها تعيين كردهاند جريان مىپذيرند. از طرف دیگرسوءاستفاده از وقف و تخطی از وقف‌نامه به هیچ‌وجه جایز نیست. به‌طور نمونه رهبر معظم انقلاب در ارتباط با موقوفات امامزاده شاه عبدالعظیم حسنی این چنین بیان می‌کنند: «لازم است با دقت و جديت، به مراقبت و حراست از موقوفات و اموال و عايدات اين آستان قدس اقدام كرده و آنها را در عمران و نگهدارى اين بارگاه مبارک و نيز احداث ابنيه لازم و انجام خدمات براى زائران و مجاوران و مردم شهررى و نشر و گسترش معارف اهل‌بيت و در خدمت به محرومين و مستضعفين به كار گرفته و از هرگونه سوءاستفادهاى ممانعت فرماييد.»
آثار و برکات وقف
انسان‌های خیراندیش در طول تاریخ همواره در صدد خدمت به مردم و برآورده‌کردن نیازهای قشر کم‌درآمد جامعه بوده‌اند. آنان برای خدمت به مردم با هزینۀ شخصی خویش، اماکنی همچون آب‌انبار، بیمارستان، کاروانسرا، مسجد و حوزه علمیه احداث کرده و آنها را وقف بر مردم کرده‌اند تا با گذر زمان این اماکن و منافع آن، دست نااهلان نیفتد و جامعه همواره از آنها استفاده مادی و معنوی ببرد.
وقف و موقوفات دارای برکات و آثار مادی و معنوی است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
کاهش فقر در جامعه با عمل کردن به وقف
ايمان مؤمنان ،يک‌بُعدى نيست و در عبادتهاى شبانه و دعا و نيايش خلاصه نمىشود، بلكه از نظر مالى نيز وظيفه الهى خود را انجام و سهمى از مال خود را به محرومان و درماندگان اختصاص مىدهند؛ چه به‌صورت حقوق واجب چون خمس و زكات و چه به‌صورت ايثار و احسان چون صدقات، مال وقف و موقوفات، قرض‌الحسنه و انفاق در امور خير. مؤمنان كمک مالى به مستمندان را براى خود وظيفه اخلاقى و حقّ لازم مىدانند و آن را به مقدار معيّن و با برنامه منظم و با رعايت اصول شرعى، جهت رفاه حال و تأمين آسايش محرومان اختصاص مىدهند.
وقف یکی از راهکارهای از بین بردن فقر در جامعه و دلداری دادن فقرا و بینوایان است. وقف از مصادیق بارز کار خیر و از سنت‌هایی است که نفع آن عاید جامعه می‌شود. همواره بزرگان دینی جهت ریشه‌کن کردن فقر در جامعه و برپائی شعائر دینی، خیران را تشویق به این عمل خداپسندانه کرده و در کتب فقهی نیز فصلی را با عنوان «کتاب الوقف» به آن اختصاص داده‌اند.
برخی از واقفان، هنگام وقف، فقرا و نیازمندان جامعه را مدنظر می‌گیرند و اموال خویش را وقف آنها می‌کنند. ممکن است وقف در قالب پرداخت مستمری به فقرا یا اطعام کردن و تهیه خوراک و پوشاک یا تهیه جهیزیه برای نیازمندان باشد. حتی ممکن است خانه‌ای برای سکونت بی‌سرپناهان وقف شده باشد که برای مدت معینی در اختیار نیازمندان قرار داده شود. بنابراین، می‌توان گفت که وقف در کاهش فقر در جامعه و کاستن از فاصله طبقاتی جوامع نقش دارد.
تعظیم شعائر الهی
در آیه 32 از سوره حج چنین آمده است: و هركس شعائر الهى را بزرگ دارد، اين كار نشانه تقواى دل‌هاست. آیه تصریح دارد بر اینکه یکی از نشانه‌های تقوا، بزرگداشت شعائر دینی است. برخی از واقفان، مال خویش را در راستای تعظیم شعائر دینی وقف کرده‌اند و این نشان از تقوای چنین واقفانی دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت است از وقف مال برای: عزاداری امام حسین(ع)، ساخت مساجد، حسینیه‌ها و حوزه‌های علمیه، تأمین هزینه حجاج و زائران حرم ائمه، هزینه ساخت حرم امامزادگان و تأمین مخارج آنها.
یکی از علماء زمان قاجار در یکی از رساله‌هایش مطلبی را از ملّا محمدباقر مجلسی نقل می‌کند که در آن اهمیت وقف به‌خوبی درک می‌شود و یکی از مصادیق تعظیم شعائر الهی است: «پس در این زمان غیبت هیچ عمل خیری مانند احیاء احادیث و پهن کردن آن نیست ،چنانکه مشهور است که دو خواجه از خواجه‌سرایان شاه سلطان حسین مرحوم، نزد مولانا آخوند ملّا محمدباقر مجلسی رفتند و عرض کردند که از برای ما مکنتی هست و می‌خواهیم که عمل خیری بکنیم که نفع آن برای ما استمرار داشته باشد و از همۀ اعمال نیک، بهتر باشد. آن مرحوم به ایشان فرمود که حمّام یا دکّانی بخرید و آن را وقف کنید که منفعت آن را همیشه بدهند و خرج کتابت حدیث نمایند و این کار از همۀ اعمال بهتر است. ایشان حمّامی‌خریدند و وقف کردند که منافع آن را که الحال زیاده بر صد سال است، صرف نوشتن حدیث می‌نمایند.»
ثواب اخروی و معنوی واقف
وقف تجلی ماندگار عمل انسان و احیاء سنت نبوی و مصداقی از صدقه جاریه است. تا زمانی که شیء وقف‌شده باقی است، واقف مأجور است. خوشبختانه این سنت، تا حدی به فرهنگ تبدیل شده است و اشخاص زمین، کتاب،اشیا و… را وقف عام یا خاص می‌کنند.
وقف از سنت‌های ارزشمند از زمان‌های قدیم تاکنون است. وقف معاهده‌ای است که شخص مال و ثروت فناپذیر خویش را به رحمت و مغفرت الهی پیوند می‌زند و تا زمانی که مال موقوفه باقی باشد، واقف از ثمرات و برکات آن بهرۀ معنوی می‌برد.
از برکات معنوی وقف، ثواب و پاداش معنوی و اخروی وقف‌کننده است. با مرگ، دست انسان از اموال و دارایی‌های خویش کوتاه می‌شود و هیچ حقی نسبت به آنها ندارد. کسی که اموال خود را وقف می‌کند، به آن رنگ و بوی الهی می‌دهد و تا وقتی که وقف پابرجاست، سود معنوی آن نصیب واقف می‌شود. وقف یکی از حسنات باقیه و جاریه است که با مرگ از بین نمی‌رود.به عبارت دیگر وقف، فانی را باقی می‌کند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: شش چيز است كه پس از وفات مؤمن به او می‌رسد: فرزندى كه براى او طلب آمرزش كند، كتاب يا قرآنى كه پس از او به جاى ماند، نهالى كه آن را برنشاند، چاهىـ كه براى بهره بردن مردم از آبش ـ آن را حفر كند، صدقهاى كه آن را جريان بخشد و سنّتى كه پس از او به كار گرفته شود.
(محمدبن‌على ابن‌بابويه، ترجمه من لا يحضره الفقيه،ج6، ص111ـ112) در کلام امام، صدقهاى كه آن را جريان بخشد، آمده است. یکی از مصادیق بارز صدقات جاریه وقف است.
تقویت دینداری اشخاص
از برکات معنوی دیگر وقف، تقویت بنیه دینی افراد جامعه است. در نظر بگیرید شخص مستمندی دچار بیماری شده و احتیاج به بستری شدن و درمان دارد. این شخص به خاطر عدم تمکن مالی، در یکی از بیمارستان‌هایی که وقف فقرا شده است، بستری می‌شود. بیمار پس از بهبودی خود را مدیون واقف می‌داند و خواه‌ناخواه و به طور غیرارادی، تمایل به امور معنوی و الهی پیدا می‌کند. در اموالی که برای تهیه نیازهای مستمندان مانند: خوراک و پوشاک یا علم‌آموزی یا تهیه جهیزیه یا…، وقف شده‌اند، اوضاع به همین منوال است زیرا که قلب انسان‌ها به کسی که به آنها نیکی کرده است، تمایل پیدا می‌کند.
