بنیاد دکتر محمود افشار، موقوفهای است عام که هدف اساسی و منظور اصلی از بنیان نهادن آن توسط واقف، تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملی در ایران میباشد.
تاریخچه بنیاد
دکتر محمود افشار یزدی (۱۳۶۲ – ۱۲۷۲ شمسی)، واقف و بنیانگذار بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، هسته نخستین این بنیاد را با وقف دائمی و ابدی بخش اعظمی از املاک و مستغلات و اندوختههای مالی خویش در سال ۱۳۳۷ شمسی تشکیل داد و تا سال ۱۳۴۱ جمعا در پنج وقفنامه به آن افزود.
سرپرستی بنیاد در زمان حیات با شخص واقف بود و بعد از وی به موجب وقفنامه با شورای تولیتی است متشکل از پنج تن از مقامات کشوری (رئیس مجلس شورا، رئیس دیوان عالی کشور، وزیر بهداشت، وزیر آموزش و پرورش و رئیس دانشگاه تهران، یا معاونان اول هر یک از این پنج مقام) که به آنان متولی مقامی گفته میشود. دیگر اعضاء شورا را متولیان منصوص (متولیانی که صریحا از طرف واقف تعیین شدهاند) و متولیان منسوب تشکیل میدهند (جمعا شش نفر) که با در نظر گرفتن گذر زمان و درگذشت تعدادی از آنان، بر اساس مواد وقفنامه جانشینان آنها تعیین و حداقل سالی دو بار در بنیاد برای رسیدگی به امور موقوفات، تأمین نظرهای واقف و اجرای دستور وقفنامه، توجه به گزارش بازرسان و سایر مطالب مرتبط تشکیل جلسه میدهند.
با درگذشت واقف در سال ۱۳۶۲ شورای تولیت به ترتیبی که در صدر آمد، تشکیل میشود که مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی به عنوان اولین رئیس شورای تولیت اداره بنیاد را بر عهده میگیرد و پس از ایشان به پیشنهاد استاد ایرج افشار (سرپرست عالی موقوفات)، آیتالله دکتر سید مصطفی محققداماد از دهه هفتاد شمسی تا کنون ریاست شورای مذکور را عهدهدار است.
شورای تولیت از میان خود یا از غیر، پنج نفر را به عنوان هیئت مدیره برای مدت سه سال انتخاب و معین مینماید (رئیس، نائب رئیس، مدیرعامل، خزانهدار و دبیر) که بنیاد موقوفات را اداره میکنند.
واقف برای اهداف والای فرهنگی خود تاسیس مراکزی را پیش بینی کرده است از جمله، ایجاد کتابخانه و قرائتخانه، نشر مجله آینده که واقف به دفعات علاقه وافر خود را به انتشار این مجله ابراز داشته است.
فرهنگستان زبان فارسی که بر اساس قراردادی در ۱۳۸۰ شمسی با دانشگاه تهران برای استقرار لغتنامه علامه علیاکبر دهخدا و مرکز بینالمللی آموزش زبان فارسی برای دانشجویان و علاقهمندان دیگر کشورها به یادگیری زبان فارسی ایجاد شده است.
نشر کتاب در زمینههای لغت و دستور و ادبیات فارسی، جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران از اهداف اصلی و عمده واقف است.
بنیاد (انتشارات دکتر محمود افشار) تا ۱۳۶۲ شمسی (سال درگذشت واقف) حدود ۱۵ عنوان کتاب منتشر کرد. از آن سال تا این زمان بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب در همان موضوعات منتشر شده است. انتخاب کتاب را برای چاپ، هیئتی از کتابشناسان و استادان خبره بر عهده دارند.
طبق خواسته واقف هر سال به یک ایرانشناس غیر ایرانی یا دانشمند ایرانی جایزه ویژه «ادبی و تاریخی» اهدا میشود.
برای عمل به نیات واقف و تامین هزینههای بنیاد، از محل عواید اجاره رقبات و حسابهای بانکی استفاده میگردد.