رئیس هیئت مدیره اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت کشور با اشاره به اینکه مشارکت مردم با سازمان اوقاف و امور خیریه نیاز به بازنگری و پیوست اجتماعی، فرهنگی و آموزشی دارد، بر لزوم بازنگری در قوانین برای احیای وقف تأکید کرد و گفت: امروز نیازهای جامعه دستخوش تغییر شده و هرچه زمان می گذرد نیاز به وقف فرهنگی بیشتر احساس می‌شود.
به گزارش رسامدیا، وقف از باسابقه‌ترین میراث ارزشمند اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون در جوامع اسلامی به‌شدت مورد توجه بوده و دستاوردها و آثار بسیار ارزشمند و مؤثری در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… برجای گذاشته است و همچنان می‌تواند به‌عنوان یکی از مؤثرترین احکام الهی در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در جوامع اسلامی مطرح باشد.
در قرآن کریم عناوینی همچون صدقه، خیر، برّ، انفاق و احسان وجود دارد و هر یک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند؛ احادیث بسیاری نیز به استحباب وقف اشاره کرده و احکام آن را شرح داده‌اند. از جمله آیاتی که بر انجام خیرات و تشویق و تحریض آن‌ها دلالت دارد، آیه ۹۲ از سوره آل عمران است که می‌فرماید: «لن تنالُوا البرَّ حتّی تُنفقوا من شیءٍ فإنّ الله به علیم؛ شما هرگز به مقام نیکوکاران نخواهید رسید، مگر آن که از آنچه دوست می‌دارید و بسیار محبوب است در راه خدا انفاق کنید. هرچه انفاق کنید خدا بر آن آگاه است.»
از این رو درباره شیوه‌های تأثیرگذاری وقف بر زندگی فردی و اجتماعی افراد و ضرورت آن با سردار مرتضی طلایی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت کشور، که سال‌ها مسئولیت‌های اجرایی و فرهنگی را بر عهده داشته است به گفت‌وگو پرداختیم. حاصل این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.
وقف در جامعه ما به جایگاه و کارکرد اصلی خود دست یافته است؟
حق موضوع وقف آن گونه که باید و شاید در کشور ما ادا نشده و بیشتر وقف را به موارد خاص که از قدیم الایام در فرهنگ ما وجود داشته است، محدود کرده‌ایم در حالی که وقف می‌تواند در تمام حوزه‌ها و به شیوه‌های مختلف جاری و ساری باشد؛ مثل وقف فرهنگی، امور اجتماعی و ….. باید موضوع وقف را از حوزه خاص و محدودی که از گذشته در جامعه مطرح و بیشتر ناظر بر نذورات بوده و صرفا شامل حوزه‌های مذهبی می‌شده است فراتر ببریم و این فرهنگ را نهادینه کنیم که وقف می‌تواند در قالب نذر فرهنگی در تمام جزئیات و شئونات زندگی جاری و ساری شود و به عنوان یک عمل حسنه و اقدام نیک در زندگی ما برای همیشه و تا روز قیامت جاری و ساری باشد؛ بدین ترتیب، امر وقف از حوزه‌های محدود و خاص به حوزه‌های کامل و جامع امور فرهنگی و اجتماعی جامعه تعمیم داده می‌شود و گستره وقف از محدوده‌های گذشته فراگیرتر می‌شود. اگر این کار را انجام دهیم می‌توانیم بگوییم که به خودی خود اهمیت امر وقف و کارکرد وقف و نقش وقف در همه امورات، جایگاه واقعی خود را پیدا کرده است.
راهکار عملی برای افزایش بهره‌وری موقوفات در راستای اهداف واقفان در زمینه رفاه اجتماعی و اقتصادی چیست؟
اگر وقف در زمینه معیشت نیازمندان در جامعه، جایگاه خود را داشت و اجرایی شده بود، شاید بسیاری از اقداماتی که امروز در قالب خیریه‌های مختلف انجام می‌شود را می‌شد برعهده افراد توانمند و شاخصی قرار داد که به تنهایی می‌توانند نقش کمیته امداد و یک خیریه را ایفا کنند، ولی جایگاه مناسبی برای این امورات تعریف نشده و در نتیجه ناچار شدیم خیریه‌های متعدد را در جامعه ایجاد کنیم تا به نوعی منابعی که توسط واقفان به امور خیریه تخصیص می‌یابد را جمع‌آوری کرده و توزیع کنیم.
حال اگر این اتفاق رقم بخورد، افراد توانمند که شرایط مناسب مالی دارند می‌توانند درصدی از درآمد و مالشان را با شیوه‌هایی که امروزه داریم در زمان حیات خود برای امورات خاص وقف کنند به گونه‌ای که کلیت آن در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه باشد، ولی مدیریت و اقدام آن در اختیار واقف باشد (برای نمونه در امامزادگان عینعلی و زینعلی، شخصی زمین خود را برای امامزاده وقف کرده و در اختیار قوانین اوقاف قرار گرفته، اما خود واقف این مرکز را مدیریت می کند، در حالی که ملک به عنوان موقوفه در تشکیلات اوقاف ثبت و ضبط شده) و این بخش، موضوع دوم از حوزه‌های وقف است که مورد بی‌توجهی قرار گرفته و اینگونه تعریف شده است که اگر کسی مالش را وقف کرد، دیگر باید برود و این اوقاف است که باید تولی‌گری کند و همه امورات آن را انجام دهد، در حالی که این گونه نیست و می‌تواند وقف انجام دهد و خود واقف و نسل بعدی او هم امورات مرتبط با مدیریت بر منابع وقف را در چارچوب آنچه که نیت واقف بوده عمل کند. شاید در یک جمله بتوان گفت که اگر وقف به طور جامع و کامل جایگاه خود را در جامعه پیدا کند، بخش قابل توجهی از مشکلاتی که در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی و مسائل این چنینی به خوبی حل و فصل شود.
راهکار تغییر نگرش جامعه نسبت به وقف و فرهنگسازی وقف متناسب با نیاز جامعه و همچنین ایجاد موقوفات جدید چیست؟
بخشی از موارد به سازمان اوقاف و امور خیریه مربوط می شود. تشکیلات اوقاف باید موقعیت اجتماعی خوبی در پیکره جامعه داشته باشد و به نوعی ارتباطی نزدیک بین مردم و اوقاف غیر از ارتباطی که از طریق امامزادگان یا فعالیت‌های قرآنی با مردم دارد، ایجاد شود و یکی از نیازمندی‌های تشکیلات اوقاف در کشور ما این است که پیوست‌های اجتماعی را برای نحوه ارتباط، آگاهی دادن و تعامل با مردم و مشارکت واقفین با اوقاف و اوقاف با واقفین را تبیین و تعریف کند و اوقاف در جامعه شناخته شود. اگر وقف آن گونه که هست جایگاه خود را پیدا کند، بخش قابل توجهی از کارکردهایی که مؤسسات خیریه در جامعه انجام می‌دهند را می تواند تحت پوشش خود قرار دهد و در واقع اوقاف از حاشیه باید به متن جامعه بیاید و ارتباطش را با مردم برقرار کند و مردم اوقاف و شئونات وقف را بشناسند و کارکردها و آثار و برکات دنیوی و اخروی وقف و نحوه وقف کردن و مدیریت بر امور وقف خود را بدانند.
همچنین موارد بسیار دیگری است که باید در جامعه بازتعریف شود؛ از جمله مواردی که از قدیم‌الایام مطرح بوده و هم اکنون نیز ادامه دارد این است که در تکایای قدیمی تهران یک واقفی گفته قسمتی از مال من همه ساله نذر اطعام عزاداران امام حسین(ع) باشد، اما امروز نیازهای جامعه تغییر کرده و باید به این موضوع بیشتر توجه شود و افراد بدانند که هر شخصی می‌تواند در اندازه توان خود وقفی انجام دهد و حتماً نباید یک سرمایه دار باشد تا بتواند درصدی از مالش را وقف کند، بلکه مردم بدانند می‌توانند به عنوان کارمند و شهروند جامعه که زندگی متوسط دارند نیز در امور وقف مشارکت کنند؛ در واقع مشارکت مردم با سازمان اوقاف و امور خیریه نیاز به یک بازنگری، بازتعریف و یک پیوست اجتماعی فرهنگی و آموزشی دارد.
قوانین و مقررات فعلی کشور می تواند از حقوق موقوفات صیانت کند؟
یکی از مشکلات بحث قوانین است؛ برای مثال بخشی در قانون مالیات‌ها داریم که افرادی می‌توانند با کمک به یک سری از بخش‌ها و بنگاه‌های اقتصادی، بخشی از مالیاتشان را در قالب کمک به مؤسسات فرهنگی و امثال این‌ها جایگزین کنند و خود این موضوع به نوعی نیازمند بررسی قوانین گذشته و تهیه بسته ای از قوانین متناسب با نیاز امروز جامعه و کارکردهای آن است. تفاوت وقف با قوانین مالیاتی این است که این قوانین می‌تواند دستخوش تغییر شود، اما اگر در قالب وقف قرار گرفت از ثبات برخوردار است و با عزل و نصب افراد، تغییر نمی‌کند، بنابراین شاید یکی دیگر از نیازها برای اینکه وقف شناخته شود، این است که قوانین بازنگری شود.
امور خیریه چه نقشی در کاهش آسیب های اجتماعی و حمایت از اقشار آسیب پذیر دارند؟
گر امر وقف را در جامعه فراگیر کنیم می‌توانیم پاسخگو به همه نیازهای جامعه باشیم، مثلاً امروز کودک کار و یا زن سرپرست خانوار در جامعه داریم که نیاز به کمک دارند. چه شخصی باید این نیازها را در جامعه تبیین و رابطه بین امر وقف و پاسخ به نیازها را تعریف کند؟ حوزه فرهنگی و نشریات اوقاف به عنوان متولی امر وقف باید در این زمینه ورود پیدا کنند، در واقع تشکیلات سازمان اوقاف و امور خیریه نیاز به معاونت آموزشی و فرهنگی دارد که دقیقاً به این مباحث بپردازد، اگر شهروندی می‌تواند در وقف منشأ اثر باشد، باید بداند که امروز مثلاً بجای مسجد و حسینیه ساختن، آسیب دیدگان اجتماعی و وقف فرهنگی در اولویت قرار دارد، زیرا هرچه زمان می گذرد نیاز به وقف فرهنگی بیشتر احساس می‌شود. در واقع ما نیازمند بازنگری جامع در امر وقف، کارکرد وقف، نقش وقف و تأثیرات وقف در همه حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی هستیم تا با شناخت و آگاهی‌بخشی مردم، موفق‌تر شویم و در جایی که نیاز به وضع قوانین داریم، باید کمک کنیم، این اتفاق بیافتد.
