مدیرکل امور اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: اجتماعی‌سازی مواجهه با کرونا وظیفۀ سازمان، اوقاف و امورخیریه است و این سازمان در مواجهه با مسئلۀ کرونا دولت را تنها نگذاشت و تلاش کردیم که بسیج تمام ظرفیت‌های سازمان را داشته باشیم.
آیا کرونا را صرفا یک معضل و مشکل بهداشتی میدانید یا یک مساله اجتماعی و چرا؟
موضوع کرونا تنها موضوع سلامت نیست. مهمترین مسأله سلامت است اما معیشت مردم، فرهنگ جامعه همه تحت تأثیر است لذا کرونا یک مساله اجتماعی جهانی است مسئلۀ‌اجتماعی هم ،یعنی مشکل بسیار شایع که جمعیت کثیری از افراد جامعه با آن مواجه باشند. «بِت» می‌گوید که مسئلۀ اجتماعی شیوه‌ای از رفتاری است که ازسوی بخش زیادی از افراد یک جامعه، ناقض یک یا چند هنجار پذیرفته‌شده و توسط عام جامعه شناخته شود تأثیرات کرونا بر جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی و در سپهر جهانی و منطقه‌ای تغییرات ژرف و شگرفی را ایجاد میکند. تأثیرات کرونا شامل افزایش شدید بیکاری، تورم، فقر، گرسنگی و در ادامه بحرانی‌ترکردن جوامع می‌شود.ما می‌بینیم که قرنطینۀ خانگی اعمال می‌شود. این قرنطینۀ خانگی توام با وضع بد اقتصادی منجر به افزایش خشونت خانگی، افزایش طلاق، فرار کودکان، افزایش خودکشی و قتل خانگی و افزایش میزان سرقت می‌شود. خود من در شهر ری دیدم که ظرف ۴۸ ساعت ۳ فقره خودکشی منجر به فوت رقم خورده که جوانی ۲۸ ساله خودش را از دار آویزان کرده بود و ۲ نفر دیگر هم از طبقات خودشان را به پایین پرت کردند. مصرف مواد مخدر و الکل بعد از شیوع کرونا ۳برابر افزایش پیدا کرده. فقرا فقیرتر شدند. مردم به فضای مجازی کوچ کردند. با این حقایق عینی می بینیم که کرونا ابر مساله اجتماعی است.
ویژگی های مسئله اجتماعی از نظر شما چیست؟
مسئلۀ اجتماعی چهار ویژگی دارد: یکی اینکه مشکل‌زا باشد. دو: شایع باشد. سه: تغییرپذیر باشد. چهار: عزم برای تغییر آن وجود داشته باشد. بحث کرونا صرفاً یک بیماری زودگذر نیست. تبعات کرونا ممکن است منجر به آسیب های اجتماعی شود.
گاهی سؤال می‌شود که کرونا آیا اراده و خواست خدا بوده ؟
خب ما که معتقدیم علم خدا دلیل بر جبر خدا نیست. ما نباید بگوییم که چون تقدیر الهی است کاری از دستمان برنمی‌آید؛مثلا وبا در گذشته به‌وجود آمده و به مدد علم حل شد. در جهان امروز اندیشۀ تقدیرگرایانه نسبت به امور کمرنگ شده و بسیاری از بیماری‌ها و مصیبت‌ها به مدد عقل و دانش درمان شده‌اند.
بعضی کرونا را سیلی جدی طبیعت بر صورت انسان سرکش می‌دانند. انسان امروزی به‌دنبال به سلطه کشیدن زمین و زمان برای مصرف بی‌امان و بی حد و اندازۀ همه چیز ازجمله جسم خودش است. حکم‌رانان با تجاری‌سازی و کالایی‌کردن کشاورزی، جنگل‌ها، گیاهان، آب‌وخاک، زمینه و پرورش هستی را فراهم کردند. این بحران را با کمک فنّاوری و به نام علم انجام دادند. قطعاً کرونا اولین و آخرین پاندومی نیست که گریبان انسان را بگیرد. در ۵۰ سال گذشته ما ویروس سارس، مرس، زیکا، ابولا و این‌ها را داشتیم اما درس نگرفتیم. از خواب بیدار نشدیم.. نویسندۀ کتاب انسان خردمند، نوح هراری استدلال میکند که به‌زودی درنتیجۀ پیشرفت‌های بشر در هوش مصنوعی، انسان خداگونه جانشین انسان خردمند می‌شود. انسان نامیرا می‌شود و به‌هرمیزان که بخواهد کسب لذت میکند؛ اما کرونا نشان داد که جهان بسیار شکننده است. نظام‌های پزشکی مدعیان دروغی بیش نبودند که دربرابر کرونا شکست خوردند.
وضعیت اجتماعی ایران را در دوران کرونا چکونه ارزیابی می کنید؟
اگر من بخواهم ۳ بخش بکنم وذهنم یاری بدهد، قبل از کرونا وضعیت چگونه بوده، حین کرونا وضعیت چگونه است و پساکرونا وضعیت چگونه خواهد بود. این‌ها مطالب و سؤالات بسیار مهمی است که باید جواب داده شود.
در جهان پیش از کرونا ما شاهد فقر، اعتیاد، تصادفات جاده‌ای، آلودگی‌های زیست‌محیطی، خشونت، جنگ‌های منطقه‌ای، تبعیض نژادی و قاچاق انسان، مهاجرت اجباری، تحریم، افراط‌گرایی و بنیادگرایی و در ایران هم شاهد بعضی از موارد فوق الذکر از جمله طلاق و سست شدن بنیان خانوادها بودیم در حین کرونا و مرحله گذار از آن هم درمجموع کرونا مسیر بشر را از ریل طبیعی خارج کرد و در چالشی انداخت واتفاقات بد و خوبی رقم خورد و فعالیت‌های جدیدی به‌وجود آمد. نظامِ پزشکی هم به‌خاطر نقش‌آفرینی خوب و ممتازی که داشت به جایگاه مطلوبی در نگاه مردم رسید. در عصر حین کرونا و پساکرونا شاهد افزایش نفوذ گفتمان پزشکی هستیم. شاهد استفادۀ روزافزون از فضای مجازی و فنّاوری هستیم. کرونا جامعه را خانواده محور کرد.
کرونا زندگی روزمره و چهره به‌چهره را به چالش کشید و ما را به دنیای مجازی پرتاب کرد،حتی برای خرید نان یا خرید ماسک هم از وب استفاده کردیم. متاسفانه در مرحله حین کرونا هم شاهدرفتار عمومی از جمله بی‌مسئولیتی، بی‌حسی اخلاقی، جدی‌نگرفتن بحران، خودخواهی، بی‌اعتنایی به رنج و درد دیگران و ترک‌نکردن عادت‌ها مثل رعایت‌نکردن فاصله‌گذاری اجتماعی که بهترش این است بگوییم فاصله‌گذاری فیزیکی، بودیم . اگرچه که عرض کردیم از طرفی شاهد افزایش خشونت‌های خانگی هم هستیم. تأثیر کرونا در کسب‌وکار تأثیر غیرقابل انکاری است و همه نظام باید نسبت به تغییر سبک زندگی در پساکروناکه منجر به افزایش سطح آستانۀ تحمل دربرابر مشکلات و ارتقای تاب‌آوری، تقویت مهارت حل مسائل گسترش همدلی و همبستگی، آینده‌نگری و شناسایی شغل‌های جدید،مجازی‌سازی الگوهای نوین در کسب‌وکار، کاهش و حذف بعضی از مشاغل و رونق کسب‌وکارهای خریدهای اینترنتی می شود، برنامه ریزی کنند .
مثلاً درحین کرونا بحث تعطیلی آژانس‌های هواپیمایی و بلیت و هتل‌ها بیکاری مردم را افزایش داده ونوع روابط خانوادگی را تغییر داده و تماس مجازی جایگزین تماس حقیقی شده. حتی ویزیت و نوع طبابت هم الان به‌صورت برخط و مجازی خیلی تقویت شده. نگاه مردم را به مرگ تغییر داده. براساس نظرسنجی‌هایی که انجام شده درصد بیشتری از مردم به مرگ فکر می‌کنند. و محرمی که ما امسال پشت‌سر گذراندیم با اینکه ازلحاظ کمیت، هیئات کمتر توانستند برنامه داشته باشند به‌خاطر محدویت‌ها و مقیدات ستاد ملی کرونا، اما هیئات محتوایی‌تر شدند. دیگروقت برای نمایش و دکور نداشتند. متأسفانه کرونا افسردگی را زیاد کرده. تغییر سبک زندگی مردم، مرخصی زندانیان، این‌ها از دیگر تأثیرات کرونا بر زندگی و سبک زندگی است. از اول یک بقعه‌هراسی به‌وجود آمد درصورتی‌که سینماها و جاهای دیگر باز بود، اما انگار مجالس مذهبی و امامزادهها محل شیوع کرونا هستند!درصورتی‌که بقاع آرامش می‌دهند، حالا اگر نخواهند مرجع زیارت شود حیاط بقاع باید باز باشد و مردم با رعایت پروتکل‌ها و فاصله باشند، برای اینکه آنجا بستر برای وصل به کائنات و خداوند فراهم است.
فرضیه جدی جهان بعد از کرونا چیست؟
یکی از فرضیه‌های تأثیر کرونا بر زندگی بشر، دنیا بعد از عصر کرونا یک عصر جدید حیات بشری خواهد بود. که گفته می شود دنیا بعد از کرونا یک تیر خلاص بر دنیای سرمایه‌گذاری خواهد زد یا دنیای پس از کرونا باعث سقوط حاکمیت کمونیست چین از منظر مکتبی خواهد شد و یا تغییر نفوذ از غرب به شرق کرۀ زمین انجام خواهد شد. یکی دیگر از فرضیه‌های تأثیر کرونا این است که پایان جهانی‌شدن آمریکایی به جهانی‌شدن چین ختم می‌شود. ما درخصوص بحث بحران کرونا متوجه شدیم و دنیا هم بیشتر متوجه شد که آمریکا در آزمون رهبری جهانی شکست خورده است. کرونا نشان داد که مرز نمی‌شناسد. اهل فرهنگ، سیاست، اقتصاد، فقیر، غنی، باسواد، بی‌سواد، بامذهب، لامذهب، همه کرونا می‌گیرند. چون کرونا زندگی روزمره را به چالش میشکد و ما را به دنیای مجازی پرتاب میکند حتی برای خرید نان و لذا مجازی سازی الگوی نوین در کسب و کار وکاهش و حذف بعضی از مشاغل و رونق کسب و کار و خریدهای اینترنتی حتمی است.
آیا تاب آوری مردم ایران به خاطر کرونا کم شده است؟
صد در صد . ایران در سال ۹۸ حال خوشی نداشت. سیل اول، دوم شهادت سردارسلیمانی وسقوط هواپیمای اوکراینی، مفاسد اقتصادی و دادگاه‌های سریالی که در تلویزیون برگزار می‌شد. افزایش تحریم‌های ناجوانمردانه. حتی در زلزلۀ کرمانشاه سال ۹۷ و هم شورش دی‌ماه ۹۶، این‌ها همه، مردم را کلافه کرده و باعث کاهش سرمایۀ اجتماعی شده بود. مؤسسۀ گالوپ می‌گوید که سال ۹۵ ، عصبانی‌ترین سال مردم ایران بوده. کرونا در حوزۀ فرهنگی مثل نوروز که نهادینه شده در فرهنگ ایرانی‌ها و اسلام یهم تایید شده نوروز که بهار دید و بازدید است آن را هم تعطیل کرد. عروسی‌ها، عزاها، اربعین همه‌اش تحت‌تأثیر قرار گرفت. رواج ویدئوکنفرانس شیوع پیدا کرده و تأثیرات ملی، منطقه‌ای و فرا ملی کرونا را ما همین الان هم شاهدش هستیم. اکران آنلاین فیلم‌ها، تئاتر، کنسرت، موزه، اقبال مردم به فیلیمو و آپارات نشان می‌دهد که ما برای ادامۀ کارهای خودمان باید نگاهی به آینده داشته باشیم. الان دیگر سمینار برگزار نمی‌شود و سمینارها تبدیل به وبینار شده. تولیدات فرهنگی سازمان‌های فرهنگی‌اجتماعی در فضای مجازی باید تقویت شود. چون جمعیت مردم به آنجا کوچ کردند. دست‌اندرکاران صنایع فرهنگی اعم از صنعت سینما، فیلم، تئاتر، موسیقی، موزه و هنرهای تجسمی با مشکلات جدی مواجه هستند. بیکار شدند. درآمد ندارند و آبرومندند. شاهد اخراج و تعدیل نیروها هستیم.
همان طور که قبلا عرض کردم عزاداری‌ها مجازی شده. الان می‌بینیم کسی که فوت میکند فیلم عزا را در گروه می‌گذارند، آنجا شمع روشن می‌شود، همان‌جا به‌صورت مجازی ختم قرآن می‌شود و افراد هم صفحات خودشان را به احترام آن‌ها سیاه می‌کنند. البته می‌گوید عیب می جمله بگفتی، هنرش نیز بگوی. کرونا باعث شد که ریخت‌وپاش‌های مراسم عزاداری و شادی و عروسی و این‌ها بسیاربسیار کم شود و حتی همین مجالس عزا و هزینۀ مراسم صرف امورخیریه شود. بعد از کرونا یا پساکرونا به‌نظر می‌رسد تعامل نخبگان ازطریق ویدئوکنفرانس باشد و خود کرونا تسریع کنندۀ دهکدۀ جهانی جناب مک‌لوهان باشد. خیلی عجیب است آدم وقتی فکر میکند که این ویروس کوچک در کل دنیا چه تغییر تاکتیک‌هایی را ایجاد کرده مثلاً ۳ ابرقدرت چین و روسیه و آمریکا که باهم دشمند تلاش می‌کنند به یک دشمن جدید که ویروس کروناست فائق شوند.
با این اوصاف وظیفه سازمان اوقاف و امور خیریه در خصوص مسئله کرونا چیست؟
ما از آغاز سال ۹۸ که سیل بخش زیادی از شهرها را ویران کرد، درگیر پرسش بزرگ مسئولیت اجتماعی شدیم. ما باید گفتمان مسئولیت اجتماعی اوقاف را پیش ببریم که الحمدالله توفیقاتی داشتیم.
اجتماعی‌سازی مواجهه با کرونا وظیفۀ سازمان، اوقاف و امورخیریه است الحمدالله سازمان اوقاف و امورخیریه در مواجهه با مسئلۀ کرونا دولت را تنها نگذاشت. ما اینجا تلاش کردیم که بسیج تمام ظرفیت‌های سازمان را داشته باشیم و واقعیت این است همان‌طور که رهبر معظم جلسات مختلفی را داشتند و رهنمودها و فرامینی را صادر کردند، بحران کرونا فقط مسئلۀ حکومت نیست. یک مسئلۀ اجتماعی است. همان طور که اول عرایضم گفتم مسئله کرونا مشکلی بسیار شایع که جمع کثیری از مردم را دربر گرفته و سازمان هم در بالاترین حد تلاش کرد و میکند.
به نظر شما جامعه در مقابله با کرونا دچار چه چالش هایی شده است؟
در بحث کرونا وقتی که بازخوانی‌اش می‌کنیم بعضی‌ها نگران افول مناسک و مراسم دینی‌اند: تعطیل‌شدن امامزادهها ومضجع شریف امام‌رضا(ع)، اعتکاف، حتی محرم آن‌طور که باید و شاید نسبت به وضعیت عادی که برگزار می‌شد امسال برگزار نشد. نماز عید قربان و عید فطر و مواردی از این دست.
دانشگاه‌ها بی‌خبر از سرنوشتشان هستند. دانشجویان نگرانند. صنعت گردشگری تعطیل شده و چند ده هزار میلیارد تومان خسارت وارد شده. اختلال در روابط اجتماعی مردم به‌وجود آمده… در کرونا ما می‌بینیم که فعالیت‌های اجتماعی و مناسک مذهبی و زیست اجتماعی مردم مخدوش شده. خانه‌نشینی به‌وجود آمده. فعالیت‌های ورزشی تعطیل یا محدود شده. سینماها، تئاترها، موزه‌ها، پارک‌ها، تفرج‌گاه‌ها، تغییر ارتباطات با اطرافیان، با خویشان، کاهش تماس فیزیکی، حتی کافه‌رفتن، علم‌آموزی یعنی هم مدیران هم دانش‌آموزان سبک کارشان تحت‌تأثیر کروناست و فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هم ازطریق فضای مجازی گسترش پیدا کرده، حتی همایش‌ها و هم‌اندیشی‌ها.
آیا ارزیابی از تأثیر کرونا بر اجتماع و بویژه دنیای پساکرونا دارید؟
این جناب کرونا حضورش دفعی و غافلگیرکننده و حیرت‌آور بود. حضورش دفعی بود، اما پیامدهایش تدریجی است. بعضی از جامعه‌شناسان می‌گویند کرونا برزگ‌ترین چالش قرن ۲۱ و شاید تاریخ بشر باشد به‌خاطر تأثیرات پزشکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که دارد. پیامدهای کرونا سن بالاها و افرادی را که در فضای مجازی نبودند علی‌رغم دشواری‌های آشنایی فضای مجازی برای آن‌ها با فضای مجازی آشنا کرد. در عصر پساکرونا با افزایش خیل کاربران برای نسل‌های مختلف سرعت انتشارات و اطلاعات اخبار افزایش شگرفی یافته و از این هم افزایشش بیشتر خواهد شد. در عصر پساکرونا نسل جدیدی از جنبش‌ها ظهور خواهند کرد. الان می‌بینیم که اگر در آمریکا شلوغ می‌شود به‌بهانۀ کشتن یک سیاه‌پوست یا حتی در سرزمین‌های اشغالی می‌بینیم که حکومت اسرائیل با مردم کف خیابان درگیر می‌شود و دو قطبی شدن انتخابات امریکا همه این‌ها حاصل خیزش قشرهای آسیب‌دیده از بحران‌های اقتصادی کروناست. اینکه فروش اسلحه در ایالت‌های آمریکا افزایش چشمگیری یافته،نشان‌دهنده از ناامیدی آن‌ها برای مدیریت کشور و آیندۀ پیش روست. معتقدم سندهای توسعه و پیشرفت کشور باید متناسب با پدیده کرونا بازخوانی شود.
رفتار فرهنگی و اجتماعی مردم ایران با مردم جهان در مواجهه با کرونا را چگونه مقایسه می‌کنید؟
کرونا مثلاً در موقع شیوعش در همان اسفند و بعد فروردین منجر به فوت اجباری سالمندان و کم‌توانان در غرب شده. مرگ ۳۱ سالمند در آسایشگاهی که کارکنانش از ترس کرونا محل کار خودشان را ترک کرده بودند؛ اما در ایران مقایسه کنید در شیوع کرونا حضور گروه‌های جهادی، بنیادها، طلاب، نهادها و کمک‌های مؤمنانه را شاهد بودیم. در مادرید اسپانیا ۷۲۳۹ تن ناشی از کرونا تا اردیبهشت ماه جان دادند که نکته‌اش به این است که ۷۳درصد این‌ها در خانۀ سالمندان بودند. در بلژیک ۶۲۶۲ نفر تا اردیبهشت فوت کرده بودند که ۵۲درصد این‌ها در خانۀ سالمندان بودند. این غرب بزک‌کرده را ما دیدیم که صف دستمال توالت و هجوم به فروشگاه‌ها برایشان به‌وجود آمد. شاهد سفر آمریکایی‌ها به مکزیک برای خرید دستمال بهداشتی بودیم. ترامپی که یکی از شعارهایش این بود که بین آمریکا و مکزیک برای اینکه مکزیکی‌ها نیایند به آمریکا دیوار می‌کشد، حالا آمریکایی‌ها برای خرید دستمال به مکزیک سفر می‌کردند. شاهد جنگ ماسک بودیم. جنگ چک با ایتالیا، سوئد با فرانسه، آلمان با سوییس و آلمان با آمریکا که توسط دیپلمات‌های آلمانی تعبیر به راهزنی دریایی شد که آمریکایی‌ها آمدند و نگذاشتند کشتی خرید لوازم بهداشتی آلمان به دست آن‌ها برسد و تصاحب کردند. در اوایل بحث کرونا توماس شفر، وزیر دارایی آلمان اولین مقامی بود که به‌علت نگرانی از عدم موفقیت در پیامدهای مالی و اجتماعی کرونا خودکشی کرد. خودکشی‌های زیاد به‌علت مثبت‌بودن تست کرونا در غرب به‌وجود آمد و افزایش ۲۵ تا ۵۰ درصدی خودکشی در سال آینده متصور است که به‌طبع ایران هم به‌خاطر اینکه تاب‌آوری مردم هم مقداری کم می‌شود از این آمار خودکشی در امان نبوده و نخواهد بود. ما باز در خود غرب می‌دیدیم که میلیاردر ایتالیایی که به‌خاطر فوت خانواده‌اش که کرونا گرفته بودند و مرحوم شده بودند، از پشت‌بام پرید. عجیب اینجاست که سیاه‌ها در آمریکا بیشتر از سفیدها مبتلا می‌شوند و می میرند. ۳۰درصد مردم آمریکا سیاه‌پوست‌اند. قیمت مواد ضدعفونی در انگلیس ۲۵۵درصد افزایش پیدا کرد و دزدیدن ژل ضدعفونی از بیمارستان‌ها شیوع پیدا کرد. یادتان است که کادر بهداشتی همان کشورهای غربی، فرانسه و انگلیس و این‌ها چون گان نداشتند کیسه‌زباله می‌پوشیدند. در قبالش در ایران که نگاه می‌کنیم مثلاً بنیاد مستضعفان ۳ ماه اجارۀ مستأجرها را بخشید. بعضی از افراد مالک بخش خصوصی هم آمدند اجاره‌ها را بخشیدند. طلاب همراه بیماران شدند. پویش‌های مردمی عالی به‌وجود آمد. اجرای خلاقانۀ سرود ملی کشور در بیمارستان‌ها، آن مولودی‌خوانی‌ها و راه‌اندازی کارگاه‌های جدید تولید ماسک به‌ویژه اینکه به‌خاطر تحریم‌های ظالمانه حتی مواد اولیه هم به ما نمی‌دادند. بسیج مستضعفین، سازمان اوقاف، مساجد، هیئات، گروه‌های جهادی، نیروهای مسلح، همه این‌ها آمدند پای کار و وجدان کاری خوب کادر پرستاری. کرونا در سبک زندگی تأثیر خواهد داشت و تأثیر داشته.
و سخن آخر؟
سیاست گذاری ضروری جدی نظام اعم از حگومت و حاکمیت باید حول سلامت و مساعد ت اجتماعی باشد و امیدواریم که در عصر پساکرونا شاهد انسان‌های سالم‌تر، محیط‌های تمیزتر، جامعۀ‌آگاه‌تر با روحیۀ‌همدلی بیشتری باشیم.
